Kolorektal
kanser dünyada ve ülkemizde ciddi bir halk sağlığı sorunudur.
Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın kanser istatistikleri kayıtlarına göre
hem erkeklerde hem de kadınlardaüçüncü sırada yer almaktadır.
Dünya
çapında 1.849.518 kişiye (%10.2) kolorektal kanser tanısı konulurken,
880.792 kişi (% 9.2) söz konusu kanser nedeni ile hayatını
kaybetmektedir. Kolorektal kanser erken evrede teşhis edildiğinde büyük
ölçüde tedavi edilebilir bir hastalık olup kolorektal kanser tarama
programlarının ilgili kanserin morbidite ve mortalitesine olumlu katkısı
olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir. Kolorektal kanserlerin
taranmasındaki temel amaç; ülke çapında oluşturulan ulusal bir tarama
programını hedef popülasyona uygulayarak, kolorektal patolojileri henüz
premalign veya erken evrede iken tespit etmek, etkin ve basit
yöntemlerle tedavi etmek suretiyle de invazif kanser sıklığını, buna
bağlı morbidite ve mortaliteyi düşürerek olası karmaşık ve pahalı
tedavileri önlemektir. Gerek yaşam kalitesini arttırdığı gerekse de
süresini uzattığı için tarama programı Dünya Sağlık Örgütü tarafından da
önerilen üç programdan birisidir.
Kolorektal
kanserde erken teşhis ile mortalite ve morbidite azalmasının yanında;
tedavi maliyetlerini de düşürecektir. Kolorektal kanseri erken evrede
teşhis etmenin yolu ise hastalığı asemptomatik evrede tarama programları
ile yakalamaktır. Ülkemizde kanser taramalarının yapılması ve
dolayısıyla kanser vakalarına bağlı ölümleri azaltmak amacıyla
Kolorektal Kanser Taraması Ulusal Standartları belirlenmiştir. 50-70 yaş
arasında kadın ve erkek nüfusa Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim
Merkezleri (KETEM), Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM), Sağlıklı Hayat
Merkezleri (SHM) ve Aile Sağlığı Merkezlerinde (ASM) gaitada gizli kan
kiti yardımıyla hızlı, pratik ve güvenilir bir şekilde 2 yılda bir
ücretsiz olarak tarama yapılmaktadır. 50-70 yaş arasında her 10 yılda
bir de kolonoskopi ile tarama önerilmektedir. Akabinde GGT pozitif olan
kişiler uygun standartlarda kalite kriterlerine göre teşhis
merkezlerimize yönlendirilmektedir. Ülkemizde %20-30 oranında kolorektal
kanser taraması yapılmaktadır.
Risk Faktörleri
Kolorektal kanserinin değiştirilebilir risk faktörleri şunlardır:
Aşırı kilolu veya obez olmak
Fiziksel olarak aktif olmamak
Fazla miktarda işlenmiş (sosis, salam ve benzeri) veya işlenmemiş kırmızı et (sığır, kuzu, karaciğer ve benzerleri) tüketimi
Sigara dahil tütün ürünlerinin kullanımı
Fazla alkol kullanımı
Kolorektal kanserinin değiştirilemez risk faktörleri şunlardır:
İleri yaş
Kişinin kalın bağırsak polipleri veya kalın bağırsak kanseri öyküsü olması
Kişinin inflamatuvar bağırsak hastalığı (Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı) öyküsü olması
Ailede kalın bağırsak polipleri veya kalın bağırsak kanseri öyküsü
Kalıtsal bir sendromun olması
Tip 2 diyabet hastası olma
Belirtiler
Kolorektal kanserlerinde en sık görülen belirtiler şunlardır;
Bağırsak alışkanlıklarında ishal-kabızlık gibi değişikliklerin meydana gelmesi ve bu değişikliklerin birkaç günden uzun sürmesi
Bağırsakta tam boşalmama hissi
Dışkıda kan (parlak ya da koyu kırmızı), veya dışkı renginde koyulaşma
Karında şişkinlik, kramp tarzında ağrı veya gaz şikâyeti
Bilinen bir neden olmaksızın kilo kaybı
Güçsüzlük ve yorgunluk
Tanı
Diğer
kanserlerde olduğu gibi kolon kanserleri de iyice büyüyene kadar
belirti vermezler. Bu nedenle amaç, daha kanser belirti vermezken tümörü
ortaya koymak olmalıdır. Belirtiler gelişmeden önce bir kişinin kanser
için taranması poliplerin ve kanserin erken tanınmasında yardımcı olur.
Poliplerin erkenden tanınıp çıkartılması, kolorektal kanserini
önleyebilir. Erken tanı konulduğunda, kolorektal kanserini tedavisi daha
etkin olabilir. Bu nedenle, 50 yaş üstündeki kişiler taranmalı ve
kolorektal kanser için artmış riski olan kişiler ise daha erken tarama
programına alınmalıdır.
Dışkıda
gizli kan saptanıp kolonoskopi yapılan kişilerde henüz kanserleşmemiş
polip halindeki tümörler tespit edilerek kanser gelişmesi önlenebildiği
gibi kanser gelişmiş olan olgularda da erken teşhis ile yaşam süresi ve
kalitesi artmaktadır.
Tedavi
Kolorektal kanserinde cerrahi, ilaç tedavisi (kemoterapi) ve ışın tedavisi (radyoterapi) gibi farklı tedavi seçenekleri uygulanmaktadır.
Korunma
Kolorektal
kanserini önlemek için atılması gereken en önemli adımlardan biri
tarama olmakla birlikte aşağıdaki sağlıklı yaşam davranışlarını
uygulamak da sadece kolorektal kanserinden korunmada değil birçok kanserden korunmada da önemlidir:
Sağlıklı kiloda kalmak ve bunu sürdürmek
Taze meyve ve sebze ağırlıklı beslenmek.
Posa
içeriği yüksek besinlerin tüketimi artırmak. Posa içeriği en yüksek
besinler sırasıyla; kuru baklagiller, tahıllar, sebze-meyvelerdir.
Günde 30-60 dakika orta düzeyde fiziksel aktivite yapmak (tempolu yürüyüş, bisiklete binme gibi)
Sigara ve alkol kullanmamak
Kanser
taramalarının en önemli basamaklarından biri farkındalık
çalışmalarıdır. Mart ayı da Kolorektal kanser farkındalık ayı olarak tüm
dünyada ve ülkemizde kabul görmüş ve çeşitli etkinliklerle farkındalık
oluşturulmaya çalışılan bir aydır.