NEVŞEHİR İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ

9 MAYIS DÜNYA ÇÖLYAK GÜNÜ

Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir alerjik sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan gluten isimli bir protein neden olmaktadır.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır, oluşması için hem genetik yatkınlık hem de çevresel faktör olan glutenli gıdalar tüketmekle kendini gösterir ve yaşam boyu süren tek gıda alerjisidir. Günümüzde insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir. Hastalık yaşamının her hangi bir bölümünde ortaya çıkabilmektedir. Bazen çölyak hastalığı, bir ameliyat, doğum sonrası, gebelik sürecinde, viral enfeksiyon ya da şiddetli duygusal stresten sonra tetiklenebildiği gibi direkt çölyak hastalığı tablosuyla da ortaya çıkabilir. Çölyak hastalığı literatürde; çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılıkta ortaya çıktığı görülmüştür

Çevresel faktörler ve bu faktörlere karşı alınabilecek tedbirler nelerdir? 

Hastalık bazı bireylerde yıllarca hiç belirti vermez veya çok hafif seyredebilir ve kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun süre fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle başlayabileceği gibi çok hafif belirtilerle de seyredebilir.

Çölyak hastalığı olançocuklarda özellikle karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve boy uzamasında yavaşlama gibi tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır.

Yetişkinlerde görülen belirtiler şunlardır: 

·       Karın Bölgesinde öne doğru şişkinlik,  Yaşa göre kilo azlığı,  Kas zayıflığı, Kansızlık, 

Dışkıda anormallik,büyük tuvalet ihtiyacının artması, İshal, Kusma, Bezginlik,Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları,  Büyüme geriliği  , Ağız içinde oluşan aftlar,  İştahsızlık, gaz şikayetleri, Eklem ve kemik ağrıları,   Sinirlilik, Ciltte kaşıntılı döküntüler

Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi zor olan hastalıklardan biridir. Çünkü belirtiler çoğunlukla ilişkili bir başka hastalığı da düşündürmektedir.          Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür boyu buğday, arpa, çavdar, yulaf tahılları ve bunlardan üretilen besinlerde bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.Çölyak hastaları,  buğday,  arpa, çavdar, yulaflı gıdalar tüketmedikleri gibi ayrıca marketlerde satılan hazır gıdaların içeriklerine dikkat etmelidirler. Mutlaka gluten içermeyen gıdalar tüketmeliler.

Çölyak hastaları için güvenli yiyecekler:

·       Tüm sebzeler, Tüm meyveler,Tüm bakliyatlar,  

·       Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,

·       Yumurta, bal, reçel, basit toz şeker, zeytin, 

·       Et, balık, tavuk, (Bu ürünler katkılı olmadıkları gibi daha önce unla kızartılmış bir yağda kızartılıp işleme tabi tutulmamalıdır.)

·       Una batırılmamış konserve çeşitleri, Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir.

·       Ayrıca kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.

Evde çekilmiş güvenli baharatlar.

Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:

·       Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik,

makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).

·       Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri. 

·       Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.

·       Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.

·     Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.

·     Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.

Çölyak hastalığında tüketilen özel glutensiz gıda ürünleri:

Glutensiz un,  Glutensiz makarna,  Glutensiz şehriye, Glutensiz çikolata,  Glutensiz kek, kraker,  Glutensiz irmik,  Glutensiz güllaç,  Glutensiz bisküvi,  Glutensiz tarhana.      

*Ayrıca gluten içermeyen karabuğday (greçka) üretilmektedir.